ادبیات نظری تحقیق حیطه های انحطاط مسلمانان، فرهنگی، علمی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی
حیطه های انحطاط مسلمانان
گرچه پس از دوران پرشکوه تمدن اسلام ، یادآوری ناکامیهای گذشته ذهن هر مسلمانی را مشوش می کند ، ولی چنانچه هدف از شناخت ناکامی‌ها ، جلوگیری از افتادن مجدد در چاه انحطاط و شناخت راههای برون رفت از مهلکه باشد ، مطمئنا از تلخی یاداوری انحطاط‌های صورت گرفته در تمدن اسلامی خواهد کاست ؛ بخصوص در عصر فعلی ، که مسلمین بیداری تازه‌ای را در شناخت راههای پیشرفت ، تجربه می کنند .
الف - فرهنگی - علمی
از قرن 6 هجري ( دوازدهم ميلادي )، نوعي زوال علمي در جهان اسلامي آن روز پديدار گشت . مشخصه اين افول كاهش تعداد دانشمندان و انديشمندان ، كاهش تعداد كتب و رساله‌هاي جديد حاوي نوآوري و نيز ابداع و يكسان‌شدن انديشه‌ها است . وبه تدریج با خشک مغزی ها و حملات صورت گرفته از بیرون تمدن اسلامی به مراکز علم و فرهنگی ، علم در میان مسلمین به انحطاط گراییدو به تبع آن در باقی امور به سوی انحطاط یا رکود رفتند .
1 - از بین رفتن مراکز علمی و کتابخانه‌ها
در دوره دویست سالۀ حاکمیت مغولان ( سده هفتم و هشتم هجری ) بر اثر اعمال وحشیانۀ مغولان زیان های جبران ناپذیری بر پیکرفرهنگ و تمدن اسلامی وارد آمد . یکی از جبران ناپذیرترین خرابی‌های مغولان در سقوط بغداد ، نابودی کتابخانه و از دست رفتن چند هزار جلد کتاب بود . در طی کشتار عمومی هزاران دانشور ، عالم ، و شاعر تلف شدند ، کتابخانه ها و گنجینه هایی که طی این قرنها فراهم شده بود ددر یک هفته ویران شد ، صدها هزار جلد کتاب به سوختن رفت . و به گفته دورانت : هیچ یک از تمدن های تتاریخ چون تاریخ اسلام دچار چنین ویرانی ناگهانی نگشت .
در سال 1059م ، تركمانان ، 10400 جلد كتاب خطى يكى از كتاب خانه هاى معتزله و شيعه را در شهر « شاپور » فارس به آتش كشيدند . سرانجام ، در سال 1254م پس از تسخير بغداد ، به گفته ابن بطوطه ، قوم خونخوار مغول 24 هزار تن از روشن فكران را از دم تيغ گذرانيدند و از كتاب خانه ها ، توده هاى عظيم كتاب هاى خطى را بيرون كشيدند و به دجله افكندند و آن قدر اين كار را تكرار كردند كه از كثرت كتاب ، در رودخانه سدّى ايجاد شد . سرانجام ، مغولان از بيم طغيان آب ، بقيه كتاب ها را آتش زدند .
پس از سال 1150م ، همين كه ثروت و فراغ بال افزايش يافت و به تدريج ، جريان ترجمه كتاب ها از جهان اسلامى آغاز شد ، ذهن اروپاى باخترى از آن خواب ديرينه بيدار شد و در مقابل ، مسلمانان به تدريج ، در آستانه خواب تاريخى قرار گرفتند . كتاب خانه ها توسط دشمنان خارجى متجاوز سوخته شدند ، دانشمندان هلاك گرديدند ، مدارس ويران گشتند ، ثروت ها به غارت رفت و آنچه باقى ماند ويرانى بود و فقر و جنگ هاى داخلى و بى كفايتى حاكمان . از سوى ديگر
